Generalnie giełdy papierów wartościowych można podzielić na dwa podstawowe modele:
- giełda papierów wartościowych modelu niemieckiego,
- giełda papierów wartościowych modelu amerykańskiego.
Sposób organizacji instytucji giełdy papierów wartościowych
Podział ten zależy przede wszystkim od rodzaju, w jaki jest zorganizowana dana giełdy papierów wartościowych:
- w modelu amerykańskim giełda papierów wartościowych jest instytucją (spółką) prywatno-prawną – giełda w modelu amerykańskim jest zorganizowana w formie spółki akcyjnej. Nie ma bezpośredniej ingerencji państwa w obrót giełdowy, państwo nie ingeruje również w sposób organizacji giełd, ani nie definiuje możliwej liczby założonych giełd papierów wartościowych na swoim terenie. Państwo poddaje jednak giełdy rejestracji oraz nadzoruje je za pomocą założonych specjalnie w tym celu instytucji nadzorczych (np. amerykańska SEC – Securities and Exchange Commission);
- w modelu niemieckim giełda papierów wartościowych jest instytucją (spółką) publiczno-prawną – giełda w modelu niemieckim jest pod stałym nadzorem administracji państwa, państwo definiuje ilość i lokalizację giełd papierów wartościowych. Państwo wydaje licencje na utworzenie giełd. Państwo jest również właścicielem lub współwłaścicielem danych giełd papierów wartościowych. Państwo dokonuje więc bezpośredniej ingerencji w działalność instytucji giełdowych. W tym modelu również istnieją instytucje nadzorcze nad giełdami (np. polska KNF – Komisja Nadzoru Finansowego).
Członkostwo w giełdach papierów wartościowych
W modelu amerykańskim liczba członków danej giełdy papierów wartościowych jest ograniczona, a członkostwo w tej giełdzie podlega handlowi na giełdzie. Członkostwo w giełdzie jest niezbędne do możliwości zawierania na niej transakcji. Członkami giełdy mogą być np.: banki, różnego rodzaju fundusze, domy maklerskie, różnego rodzaju inne instytucje finansowe lub inne przedsiębiorstwa. Członkowie giełdy zawierają transakcje na rzecz inwestorów, a więc przyjmują od nich zlecenia giełdowe np.: zlecenia kupna-sprzedaży akcji, obligacji czy innych instrumentów finansowych. Przyjęte zlecenia są z kolei przekazywane przez członka giełdy na parkiet w celu ich realizacji. Ilość możliwych miejsc-członkostw w giełdzie reguluje więc ilość podmiotów gospodarczych mających możliwość świadczenia usług maklerskich dla danej giełdy.
W modelu niemieckim liczba członków danej giełdy papierów wartościowych jest nieograniczona. Nie wszyscy członkowie giełdy, którymi również mogą być np.: banki, różnego rodzaju fundusze, domy maklerskie, różnego rodzaju inne instytucje finansowe lub inne przedsiębiorstwa, dysponują możliwością zawierania transakcji giełdowych. Członkostwo w danej giełdzie papierów wartościowych nie oznacza więc automatycznego zezwolenia na wykonywanie czynności maklerskich. Tak samo jak w modelu amerykańskim, inwestor, aby dokonać transakcji na giełdzie, musi udać się do podmiotów prowadzących czynności maklerskie i tam złożyć zlecenie, które zostanie przekazane do systemu giełdowego do realizacji.
Przykłady giełd papierów wartościowych
Model amerykański giełdy to model szczególnie spotykany w obrębie kultury anglosaskiej. W modelu amerykańskim działają oczywiście giełdy amerykańskie, np. New York Stock Exchange, w Anglii – London Stock Exchange, a w Australii – Australian Securities Exchange.
Model niemiecki giełdy papierów wartościowych dominuje w państwach europejskich. Do giełd zorganizowanych w tym modelu należy oczywiście niemiecka Deutsche Börse, jak również polska Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie.