Termin wykupu obligacji lub inaczej mówiąc termin zapadalności obligacji jest to dzień, w którym emitent zwraca obligatariuszom wartość nominalną obligacji. Wyjątkowo, w określonych w warunkach emisji wypadkach, kwota wykupu może być inna od nominału obligacji (na przykład w przypadku obligacji kumulujących odsetki).

Termin wykupu obligacji najczęściej następuje w okresie od roku do nawet kilkudziesięciu lat. Przyjmuje się podział obligacji na:

• krótkoterminowe – ich zapadalność następuje w okresie od roku do pięciu lat,
• średnioterminowe – zapadalność w okresie od pięciu do dziesięciu lat,
• długoterminowe – z terminem zapadalności dłuższym niż dziesięć lat.

W wyjątkowych przypadkach nie dochodzi do wykupu obligacji – dzieje się tak na przykład w przypadku obligacji wieczystych lub w przypadku obligacji zamiennych na akcje.

Może również dojść do tzw. przedterminowego wykupu obligacji. Warunki emisji obligacji mogą zawierać opcje takiego wykupu zarówno ze strony emitenta jak i obligatariusza. Możliwy jest również przypadek, w którym obligacje zawiera obie te opcje.

Opcja przedterminowego wykupu obligacji przez emitenta jest nazywana również opcją call – emitent może wówczas zażądać od obligatariuszy odsprzedania obligacji, w przypadkach określonych w warunkach emisji. Obligacje z opcją call zwiększają ryzyko inwestycji, przez co wpływają często na obniżenie ich wyceny rynkowej.

Opcja przedterminowego wykupu na żądania obligatariusza jest nazywana opcją put – posiadacz obligacji, najczęściej w przypadku wystąpienia czynników określonych w warunkach emisji obligacji, może zażądać od emitenta wykupienia obligacji przed pierwotnie określoną datą wykupu. Cena, po której obligacje mają zostać wykupione jest określona w warunkach opcji przedterminowego wykupu. Prawo żądania przedterminowego wykupu obligacji zazwyczaj zwiększa wycenę rynkową, gdyż obniżeniu ulegają ryzyko kredytowe i ryzyko płynności obligacji. Z drugiej strony warto pamiętać, że prawo zażądania od emitenta wykupu obligacji przed ustalonym terminem, które jest niezależne od przyszłej sytuacji finansowej emitenta w niektórych przypadkach może pozostać jedynie „papierową opcją”. W przypadku pogorszenia sytuacji finansowej emitenta obligacji, odkupienie całości lub większego pakietu obligacji danej emisji może być problematyczne.

Opcje call i put mogą być zrealizowane, zgodnie z warunkami emisji obligacji, w całym okresie ich trwania, bądź też mogą być ograniczone wyłącznie do określonych okresów. Opcje te mogą na przykład przysługiwać wyłącznie w datach płatności odsetek.

Termin ustalania praw do wykupu i koniec obrotu obligacjami.

Zgodnie ze standardem obligacji obowiązującym na rynku Catalyst data wykupu powinna przypadać na ostatni dzień ostatniego okresu odsetkowego. Jeżeli data wykupu przypada w dniu wolnym od pracy, wykup następuje w najbliższym dniu roboczym przypadającym po tym dniu. Dni robocze na rynku Catalyst określone są jako dni, w których Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych prowadzi normalną działalność operacyjną.

Data ustalenia prawa do wykupu, według standardów rynku Catalyst, przypada na szósty dzień roboczy przed dniem wykupu. Ze względu na rozliczenia transakcji obligacjami w terminie dwóch dni roboczych od dnia zawarcia transakcji, ostatnim dniem obrotu danej serii obligacji jest dzień wyznaczony przez giełdę w porozumieniu z emitentem, lecz nie późniejszy niż ósmy dzień roboczy przed datą wykupu.

Terminowy wykup obligacji

W przypadku terminowego wykupu obligacji ich posiadacz otrzymuje od emitenta kwotę równą wartości nominalnej obligacji i odsetek za ostatni okres odsetkowy. W przypadku obligacji zerokuponowych kwota wykupu jest ograniczona wyłącznie do wartości nominalnej obligacji. W wyjątkowych przypadkach kwota wykupu może być różna od nominału danej obligacji, dzieje się tak na przykład z obligacjami kumulującymi odsetki.

W momencie wykupu obligacje podlegają umorzeniu.

Opóźnienie wykupu obligacji przez emitenta

Jak pokazuje praktyka rynkowa zdarzają się przypadki, w których emitent nie wywiązuje się z obowiązku wykupu obligacji w założonej dacie ich zapadalności. W takim razie, zgodnie z przepisami Kodeksu Cywilnego, obligatariuszowi przysługują odsetki ustawowe – o ile strony nie umówiły się inaczej, tj. o ile warunki emisji nie przewidują innego sposobu zadośćuczynienia wierzycielowi w przypadku opóźnienia wykupu.

Rolowanie obligacji

Rolowanie obligacji jest to zamiana obligacji starej serii na nową emisję papierów dłużnych. Objęcie obligacji nowej emisji odbywa się w prosty sposób – inwestor deklaruje objęcie nowych obligacji, ale nie wpłaca gotówki na nowe papiery, bo rozliczenie odbywa się na zasadzie potrącenia wierzytelności obligatariusz i zobowiązań emitenta.

Rolowanie obligacji nie jest niczym wyjątkowym i często służy wyłącznie „przedłużeniu” finansowania długiem emitenta. Skrajnym przypadkiem rolowania są emisje obligacji państwowych – przez wiele lat emitowane są obligacje skarbowe, które służą spłaceniu poprzednich obligacji.

Niestety często zdarza się jednak, że rolowanie obligacji jest spowodowane wyłącznie złą sytuacją finansową emitentów. W przypadku ogłoszenia rolowania trzeba zwracać szczególną uwagę na raporty finansowe emitenta i w miarę możliwości unikać zamiany starych obligacji na nowe, gdy zachodzą podejrzenia, że nowa emisja jest spowodowana wyłącznie problemami z płynnością dłużnika. Szczególnie w wypadku, gdy stara emisja była emisją zabezpieczoną na przykład hipoteką na nieruchomości (lub w inny sposób), warto zastanowić się, czy zamiast obejmować nowe obligacje nie spróbować wyegzekwować od emitenta swoich roszczeń.

Default, czyli niewykupienie obligacji

Niestety zdarza się czasami przypadek, w którym emitent nie jest w stanie regulować swoich zobowiązań i emisja jego obligacji pozostaje niewykupiona. W takim przypadku roszczenie wykupienia obligacji może być dochodzone przez obligatariusza przed sądem. Inwestor, który posiada takie niewykupione obligacje powinien jak najszybciej przesłać dłużnikowi (emitentowi) wezwanie do wykupu obligacji i zapłaty ceny wykupu powiększonej o odsetki za każdy dzień opóźnienia wykupu. W przypadku obligacji notowanych na Catalyst należy dołączyć również kopię świadectwa depozytowego, które jest dowodem posiadania uprawnień wynikających z obligacji. W przypadku obligacji nie notowanych na rynku Catalyst, posiadających formę materialną, takim dowodem jest dokument obligacji. Możliwe jest zawarcie z emitentem ugody w zakresie spłaty jego zobowiązań i na przykład rozłożenie ich na raty.

Jeżeli jednak wezwanie emitenta do spłaty należności nie przynosi skutku – jest on zapewne w trudnej sytuacji finansowej albo wręcz zupełnie stracił on płynność i możliwość realizacji zobowiązań – należy jak najszybciej skierować sprawę do sądu. Przed skierowaniem sprawy do sądu należy sprawdzić czy jakiś inny wierzyciel, lub nawet sam emitent, nie skierował do sądu wniosku o upadłość. W takim wypadku, od ogłoszenia upadłości emitenta, roszczenia wynikające z obligacji mogą być wyłącznie dochodzone w postępowaniu upadłościowym.

Warto pamiętać, że w przypadku niewypłacalności emitenta (w rozumieniu ustawy o postępowaniu upadłościowym i naprawczym), każdy z obligatariuszy może złożyć w sądzie wniosek o jego upadłość, aby odzyskać przynajmniej część z zainwestowanych środków.