W poprzednim artykule opisaliśmy korzyści wynikające z inwestowania w obligacje korporacyjne. Obecnie omówimy podstawowe rodzaje ryzyka, z jakimi musi się liczyć obligatariusz, czyli osoba inwestująca swoje środki finansowe w obligacje.
Ograniczona płynność – ryzyko płynności
W porównaniu do lokat, które za cenę utraty odsetek, można zerwać przed czasem, obligacji najczęściej nie można przedstawić do wykupu w dowolnym momencie (za wyjątkiem niektórych obligacji z dodatkową opcją put dla inwestora). Żeby wyjść z inwestycji w obligacje przed terminem wykupu, konieczna jest ich sprzedaż innemu inwestorowi. W przypadku obligacji nienotowanych na rynku Catalyst inwestor sam musi znaleźć chętnego do kupna jego papierów na podstawie umowy cywilnoprawnej.
Notowanie obligacji na Catalyst daje możliwość szybkiego wyjścia z inwestycji poprzez wystawienie odpowiedniego zlecenia sprzedaży. Należy jednak pamiętać, że nawet wśród obligacji notowanych istnieją takie, które częściej lub rzadziej są przedmiotem handlu. Sprzedaż posiadanego pakietu obligacji, szczególnie takich, na których rzadziej dochodzi do handlu, bez znaczącej utraty ich wartości często może być trudne, zwłaszcza kiedy inwestor chce sprzedać większy pakiet tych papierów.
Ponadto, w przypadku obligacji notowanych na rynku Catalyst istnieje możliwość zawieszenia obrotu obligacjami, wycofania oraz wykluczenia obligacji z obrotu. W takich przypadkach możliwość sprzedaży obligacji bez znacznej utraty ich wartości staje się również mocno ograniczona.
Ryzyko kredytowe
Inwestor ponosi ryzyko utraty płynności finansowej lub upadłości emitenta, co może skutkować opóźnieniem lub w najgorszym wypadku niewypłaceniem odsetek, a nawet nominału obligacji. Na naszym rynku mieliśmy już przykłady różnych problemów z obsługą obligacjami, np. firm Anti, Budostal-5, Religa Development, Gant, Miraculum czy Widok Energia.
Rynkowe ceny obligacji emitentów, którzy utracili płynność finansową lub zostali postawieni w stan upadłości spadają, często w bardzo znacznym stopniu – nawet kilkadziesiąt procent. W skrajnych wypadkach nie będą w ogóle pojawiać się zlecenia kupna takich papierów. Dodatkowo trzeba zwrócić uwagę, że w przypadku obligacji, które nie zostały wykupione w terminie wykupu, a które były przedmiotem handlu na Catalyst, ich notowanie zostanie zakończone. W takim przypadku inwestor traci możliwość sprzedaży posiadanych obligacji emitenta, który znajduje się w trudnej sytuacji finansowej.
Ryzyko stopy procentowej
Inwestor ponosi ryzyko stopy procentowej w przypadku obligacji stałoprocentowych i zero kuponowych, ponieważ ceny tych obligacji zmieniają się odwrotnie do kierunku zmian stopy procentowej. W przypadku wzrostu stopy procentowej ceny takich obligacji spadają (i odwrotnie w przypadku obniżki stopy procentowej ich ceny rosną). W przypadku gdy po wzroście stóp procentowych obligatariusz zmuszony będzie dokonać sprzedaży obligacji stałoprocentowych lub zerokuponowych, będzie musiał zaakceptować stratę, gdyż kurs posiadanych przez niego obligacji będzie niższy niż w dniu zakupu.
W przypadku obligacji o zmiennym oprocentowaniu, których kupon oparty jest np. na stawce WIBOR, ich stopa kuponowa będzie rosła w ślad za zmieniającymi się stopami procentowymi, dzięki czemu zmiany stopy procentowej w mniejszym stopniu wpływają na kurs takich obligacji.
Ryzyko reinwestycji odsetek
Obliczanie stopy zwrotu z inwestycji w obligacje w terminie do wykupu (YTM – yield to maturity) zakłada, że odsetki od obligacji są reinwestowane po stopie procentowej równej YTM obliczonej w momencie zakupu obligacji. W przypadku gdy na rynku dojdzie do zmiany wysokości stóp procentowych, odsetki będą musiały być zainwestowane po zmienionej stopie procentowej. Ewentualny wzrost stopy procentowej spowoduje więc wzrost stopy reinwestycji odsetek, co prowadzi do zwiększenia rentowności w stosunku do pierwotnie obliczanej rentowności obligacji
W przypadku spadku stopy procentowej inwestor może być zmuszony do inwestowania dochodów z odsetek po niższej stopie procentowej niż zakładana w momencie inwestycji w obligacje, co spowoduje obniżenie pierwotnie obliczanej rentowności obligacji. Ryzyko reinwestycji jest tym wyższe, im bardziej odległy jest termin wykupu obligacji i im wyższe jest początkowe oprocentowanie obligacji.
Ryzyko stóp procentowych i ryzyko reinwestycji odsetek częściowo się kompensują. Ryzyko stopy procentowej polega na tym, że rosnące stopy procentowe obniżają kurs obligacji, zaś ryzyko reinwestycji polega z kolei na zmniejszaniu się zysku inwestora z reinwestowanych odsetek w przypadku spadku stóp procentowych. Im większe jest ryzyko reinwestycji, tym niższe będzie ryzyko stopy procentowej. Dzięki temu, wykorzystując odpowiedni dobór obligacji, można zminimalizować wpływ zmian stóp procentowych na wahania wartości (a tym samym stopy zwrotu) portfela obligacji. Strategia wykorzystująca to zjawisko nazywa się immunizacją portfela obligacji (ang. immunization).
W przypadku obligacji zerokuponowych, nie dających dochodów odsetkowych, ryzyko reinwestycji odsetek nie występuje.
Ryzyko inflacji
W przypadku rosnącej inflacji inwestor narażony jest na ryzyko utraty realnej wartości dochodów z obligacji. Wysokość dochodów z odsetek obligacji o stałym oprocentowaniu może realnie zmniejszać się. Ryzyko to w mniejszym stopniu dotyczy obligacji o zmiennym oprocentowaniu, ponieważ ich kupon będzie najczęściej zwiększał się wraz z rosnącą inflacją
Ryzyko przedterminowego wykupu
Niektóre z obligacji posiadają opcję przedterminowego wykupu przez emitenta (opcja call). Inwestowanie w takie obligacje wiąże się z ryzykiem przedterminowego wykupu, czyli z utratą korzyści pochodzących z obligacji w części pierwotnie określonego okresu trwania obligacji. Przede wszystkim inwestor nie jest w stanie określić, jakie będą jego całkowite dochody z obligacji, bo nie jest w stanie precyzyjnie określić terminu wykupu. Ponadto, w sytuacji, w której spadną rynkowe stopy procentowe, emitent zapewne dokona przedterminowego wykupu obligacji (i wyemituje nowe, niżej oprocentowane obligacje), narażając w ten sposób inwestora na konieczność reinwestycji środków z wykupionych obligacji w warunkach niższej stopy procentowej. Dodatkowo obligatariusz musi zaakceptować fakt, że kurs obligacji nigdy nie będzie znacząco przekraczał ceny przedterminowego wykupu, co ogranicza jego możliwości uzyskania zysku kapitałowego.
Ryzyko walutowe
W przypadku euroobligacji, czyli obligacji denominowanych w walucie innego kraju niż waluta kraju, w którym takie obligacje są wyemitowane lub w którym takimi obligacjami się handluje, obligatariusz ponosi ryzyko walutowe. W Polsce euroobligacjami są np. instrumenty denominowane w dolarach amerykańskich bądź w euro. W przypadku takich obligacji przy niekorzystnej zmianie kursu walutowego, inwestor, otrzymując płatności kuponowe, musi liczyć się z niższą kwotą otrzymaną w wyniku zamiany waluty, w której wyemitowane są obligacje na złote.
Ryzyko niekorzystnej zmiany kursu obligacji
Kupując obligacje, inwestor nie ma pewności co do kształtowania się w przyszłości kursu obligacji. Ceny walorów posiadanych przez obligatariusza mogą spaść, przez co poniesie on stratę kapitałową. Ryzyko niekorzystnej zmiany ceny obligacji jest związane w szczególności z dwoma rodzajami zmian – dotyczących emitenta oraz dotyczących jego otoczenia.
Do zmian otoczenia emitenta, przez które może dojść do zmiany kursu obligacji, należą w szczególności zmiany sytuacji międzynarodowej, zmiany sytuacji makroekonomicznej w kraju, w którym działa emitent oraz zmiany otoczenia prawnego lub podatkowego emitenta. Czasem dochodzi do tego ryzyko niekorzystnych zmian politycznych.
Czynniki wewnętrzne emitenta mogące wpływać na niekorzystne zmiany kursu obligacji to w szczególności ryzyko złego zarządzania spółką emitenta, zmienność przychodów i zysków emitenta (ryzyko operacyjne) oraz nadmierne wykorzystywanie przez emitenta finansowania kapitałem obcym – zbyt duża dźwignia finansowa może spowodować niemożliwość wywiązania się przez emitenta ze swoich zobowiązań (ryzyko finansowe).
Ponadto ceny obligacji kształtowane na rynku mogą w krótkim okresie ulegać znacznym zmianom (ryzyko zmienności), przez co wartość portfela inwestora jest narażona na istotne zmiany.
Tego typu ryzyka są niemożliwe do wyeliminowania przez inwestora.
Brak systemu gwarancyjnego
W przeciwieństwie do lokat, które są objęte powszechnym systemem gwarancyjnym (tylko depozyty do równowartości 100 tys. EUR), tylko niektóre emisje obligacji korporacyjnych są zabezpieczone. Zabezpieczenie może przyjąć różną formę, np.: hipoteki, cesji wierzytelności, zastawu rejestrowego, poręczenia czy gwarancji.